De moeite waardHoe de bouwmeesters de boel bij elkaar houden

Opvallend veel steden hebben wel oren naar een stadsbouwmeester. Zij kunnen hun licht opsteken bij de vertrekkende bouwmeesters Hilde Blank (Leiden) en Jeroen van Willigen (Groningen), die beide hun ervaring in een kleinood vatten.

Groningen, gezien vanaf het dak van Forum, foto FtC 

Aan de vooravond van de Omgevingswet wordt in veel gemeenten de kwaliteitsadvisering tegen het licht gehouden. Op verrassend grote schaal wordt het gesprek gevoerd over nut en noodzaak van de introductie van een stadsbouwmeester. Het zijn vooral de grote en middelgrote provinciesteden die snuffelen aan het stadsbouwmeesterschap. Soms wordt met dat begrip geduid op een éénhoofdige welstandsadviseur, soms betreft het een functie die juist naast de bestaande welstands- en erfgoedadvisering vorm krijgt.

Belang van context
Onlangs namen de bouwmeesters van Groningen, Leiden en Zoetermeer afscheid, en de eerste twee begeleidden hun vertrek met een publicatie. Jeroen de Willigen, die zes jaar Groningen diende, beschreef in een klein formaat boekje (‘de Voorbeeldige Stad’) de drie lessen die hij en het Groningse team willen doorgeven aan zijn opvolger en aan iedereen die werkt in en aan de stad.

Les 1 gaat over het belang van het begrijpen van de context. De aanwezige verhalen bieden inspiratie en houvast bij het werken aan de toekomst.
Les 2 gaat over de manier waarop je, genuanceerd en met precisie, de kennis van de context verwerkt in nieuwe ontwerpen.
Les 3 gaat over een vruchtbare bouwcultuur: het belang van goed opdrachtgeverschap enerzijds en vakmanschap anderzijds.
De laatste 35 pagina’s gebruikt De Willigen voor een beschouwing over zijn vak, stedenbouw, over de gelaagdheid van de stad en het belang van de publieke ruimte versus de private domeinen. Binnenstad van Leiden, foto FtC

Beleven van de stad
Hilde Blank pakte haar vertrek uit Leiden heel anders aan. Haar A-4 formaat ‘Leidse routes, samen in samenhang stad maken’ gaan niet primair over de fysieke aspecten van ruimtelijke kwaliteit, maar over het beleven van de stad, het sociale gebruik ervan.
De omstandige analyses van gevelopstanden, architectonische iconen en historische singels liet ze achterwege. Het is veel meer het verslag van een proeverij - een serie stadswandelingen hand in hand met een aantal grote kenners van Leiden.
De ‘sleutelstad’ heeft naam gemaakt met de realisatie van het Singelpark, dat misschien in de eerste plaats een schoolvoorbeeld is van co-creatie en bewonersparticipatie en niet van publieke stedenbouw. De wandelingen monden uit in een pleidooi om dat kunstje te herhalen, maar dan op een grotere schaal, een ‘Singelpark XL’ waarmee nu eens de nieuwere, minder historische wijken verbonden worden.
Want dat is de les van Leiden: de samenhang, met name de sociale cohesie van de samenstellende delen van de stad, vragen voortdurend om aandacht. Hoe houd je de ‘boel bij elkaar’ is juist in deze tijd de grote opdracht.

Curators
Mogelijk is een stadsbouwmeester dan niet de juiste functionaris. De functionele preoccupatie met bouwwerken, verkeer en openbare ruimte belemmert misschien wel het zicht op de sociale en culturele samenhang.
Het ‘heruitvinden van de stadsontwikkeling’ vraagt om het optekenen van verhalen, het scheppen van ruimte voor stadsmakers en vooral om een visie op de sociale hartslag van de stad.
‘Een stadscurator - als vervolg op de functie van stadsbouwmeester - kan helpen verschillende initiatieven in de stad te verbinden en een brug te slaan tussen beleidsvelden. Een onafhankelijke aanjager van het gesprek tussen alle domeinen, zonder beperking van sectoren en schalen’.
De foto’s van Theo Baart in de ‘Leidse routes’ en de wandelkaart, verborgen in de omslag ervan, maken het boekje tot een collectors-item.  

‘Leidse routes; samen in samenhang stad maken’, red. M. Berkers, H. Blank, A. Stoutjesdijk en M. Verwoest, uitgave gemeente Leiden, september 2021.
‘Een voorbeeldige stad’, door Jeroen de Willigen, Erik Dorsman en Peter Michiel Schaap, uitgave GRAS, sept. 2021.  

Flip ten Cate | november | 2021
Aanmelden voor de nieuwsbrief Federatie Ruimtelijke Kwaliteit kan via: https://www.ruimtelijkekwaliteit.nl/aanmelden-nieuwsbrief